بخشیدن مهریه و هرچیزی که باید در مورد آن بدانید
طبق نظر عموم افرادی که اطلاعات حقوقی کافی ندارند، بخشش مهریه روشهای مختلفی دارد که هر کدام میتواند اعتبار داشته باشد. ولی بهتر است بدانید که بخشش مهریه فقط تحت یک سری شرایط خاص امکان پذیر است و باید طبق آن انجام شود. برای بخشیدن مهریه اجازه پدر در دفتر ثبت اسناد رسمی نیاز است. در ادامه روشهای مختلف بخشش مهریه را بررسی می‌کنیم.
شرایط بخشیدن مهریه
مهریه در قانون به عنوان یکی از حقوق مالی مهم بانوان در عقد نکاح شناخته می‌شود. بر اساس قانون مدنی زن مالک این حق قانونی خود است و در هر زمان که بخواهد میتواند این حق قانونی را از زوج مطالبه کند البته توجه به نوع مهریه از حیث قانونی و این که مهریه عندالمطالبه باشد یا عندالاستطاعه آثار مهمی خواهد داشت.
در جامعه امروزی که متاسفانه حقوق بانوان محترم شمرده نمی‌شود و بر خلاف سایر عقود که طرفین از حق مساوی برخوردارند و امکان اقاله و برهم زدن یک عقد با تراضی طرفین وجود دارد، در عقد نکاح این گونه نیست و تنها زوج از حق طلاق برخوردار است لذا تعیین مهریه در جامعه امروزی شاید بتواند یک ابزار مهم قانونی جهت احقاق حقوق زن باشد البته مطالبه مهریه نیز با وضع قوانین و قواعد متعدد در رویه قضایی محاکم و دادگاه‌‌ها دارای پیچیدگی‌هایی خاصی است مثلا با درخواست اعسار زوج و تقسیط مهریه عملا این حق قانونی نیز با مشکلات بسیاری جهت مطالبه و وصول آن مواجه است.
با این حال؛ بسیاری از زوجین با توافق یکدیگر و با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی تصمیم می‌گیرند تا زوجه مهریه خود را به زوج ببخشد یا در اصطلاح حقوقی مهریه خود را به زوج بذل نماید. اصولا بذل مهریه در مقابل دریافت حقوق دیگری به نفع زوجه انجام می‌شود. برای مثال در طلاق توافقی که از اقسام طلاق‌های خلعی است بسیار شاهد این امر هستیم که زوجه با بذل بخشی از مهریه خود در خصوص طلاق با زوج به توافق می‌رسند. البته باید توجه داشت بخشش و بذل مهریه تنها در مواردی چون طلاق توافقی مصداق ندارد بلکه هر یک از زوجین ممکن است این تصمیم را بگیرند.
در این حالت است که بحث چگونگی تشریفات و مراحل بخشش مهریه محضری در دفترخانه‌های اسناد رسمی پیش می‌آید. در خصوص بذل و بخشش مهریه لازم است تا بانوان محترم توجه داشته باشند که در صورتی که قصد بذل یا بخشش مهریه را دارند بایستی حتما در ازای بخشش مهریه حقوقی متعادل با آن را از زوج طلب کنند برای مثال می‌توان به اعطای وکالت در طلاق به زوجه در ازای مهریه توجه کرد. هر چند این امر نیز همیشه نمی‌تواند مفید و موثر واقع شود و مشورت با افراد آگاه و با تجربه میتواند بسیار کمک کننده باشد.
اگرچه بخشش مهریه به عنوان یک توافق محترم میان طرفین در سند عادی نیز معتبر است اما تنظیم سند عادی بخشش مهریه با مشکلاتی مواجه خواهد شد و ممکن است اثبات آن بعدها شما را با مشکلاتی مواجه سازد. لذا به این جهت است که تنظیم سند رسمی بخشش مهریه به دلیل مزایای مترتب بر آن اهمیت خاص و ویژه می‌یابد.
زن میتواند در مورد خود آنطور که صلاح می‌داند تصمیم گیری کند. اما برای بخشش مهریه لازم است شرایطی را رعایت کند تا در آینده دچار مشکل نشود. این شرایط به شرح زیر هستند:
۱- اولین و مهم‌ترین شرط این است که خطبه عقد خوانده شده باشد. پس از عقد، زن صاحب مهریه خود خواهد شد. بعد از عقد هر زمان که بخواهد میتواند مهریه خودرا ببخش اما چنانچه مهریه خود را برای جلب توجه خانواده شوهر بخشیده باشد، این بخشش باطل است. بخشیدن مهریه قبل از عقد، بخشش چیزی است که زن صاحب آن نشده و باید این امر حتما پس از عقد صورت بگیرد.
۲- بخشیدن مهریه نیاز به مراجعه به دادگاه ندارد و میتواند در برگه‌ای معمولی با امضا و اثر انگشت زن صورت گیرد.
۳- بخشش مهریه در دفترخانه و یا دفتر اسناد رسمی در آینده باعث به وجود آمدن مشکلاتی برای مرد یا وراث نخواهد شد.
بر اساس مواد قانون مدنی و مطابق با ماده ۱۰۸۲ این قانون؛ پس از عقد نکاح زن بلافاصله مالک مهریه می‌شود و حق هر گونه تصرفی در مهریه را خواهد داشت و بنابراین زن میتواند از این حق مالی خود صرف نظر کند و آن را نادیده بگیرد یا بخواهد تمام آن یا بخشی از مهریه را به همسرش ببخشد. منظور از بخشش مهریه نیز آن است که زوجه ضمن یک سند عادی یا رسمی بخواهد مهریه خود را به زوج ببخشد و به این عمل در اصطلاح حقوقی بخشش مهریه یا بذل مهریه گفته می‌شود.
همانطور که گفته شد مهریه یک حق مالی مهم برای زوجه است و علی رغم مشکلات و چالش‌های مطالبه و وصول آن، در هر حال در موارد بسیاری مانند زمانی که زوج فوت می‌کند وجود مهریه میتواند تا حد زیادی از تضییع حقوق زوجه توسط ورثه جلوگیری کند.
برای روشن تر شدن این بحث لازم است توجه داشته باشید که بر اساس قانون سهم الارث زوجه در صورت داشتن فرزند یک هشتم می‌باشد و در خصوص اعیانی زوجه تنها از قیمت ابنیه و اشجار ارث می‌برد. برای مثال اگر باغی در منطقه ای دارای ارزش میلیاردی باشد، زوجه طبق قانون از اصل مال ارث نمی‌برد بلکه تنها از قیمت آن ارث می‌برد، در این حالت اگر مهریه بخشیده شود زوجه باید تنها به یک هشتم قیمت اعیانی بسنده کند که بسیار ناچیز است در حالی که در صورت وجود مهریه، ابتدا مهریه خانم پرداخت می‌شود و پس از آن ارث تقسیم می‌شود بنابراین مهریه میتواند کمک کننده باشد.
اما در هر حال بخشش مهریه اگر همراه با مطالبه حق و حقوق متعادل از زوج باشد میتواند مفید فایده و موثر باشد. توجه داشته باشید که بخشش مهریه یا بذل مهریه به سادگی امکان پذیر نیست و در خصوص بذل مهریه به صورت شفاهی یا با سند عادی اگر چه در قانون منعی دیده نمی‌شود اما از حیث قابلیت اثبات بخشش مهریه با تنظیم سند رسمی مزایای خاص خود را دارد.
بخشیدن مهریه در دفتر ثبت اسناد رسمی
برای این کار باید خانم به همراه مدارک هویتی و سند ازدواج و پدر خود به دفتر ثبت اسناد رسمی مراجعه کند و بسته به شرایطی که دارد یک سند برای بخشش مهریه تنظیم و امضا کند. این بخشش مهریه میتواند در ازای گرفتن یک ملک یا مال، در ازای گرفتن حق طلاق و … باشد.
بخشش مهریه در طلاق توافقی
بخشش مهریه در طلاق توافقی به صورت کامل بر مبنای توافقات خانم و آقا است و قانون به آن احترام می‌گذارد. برای مثال خانم و آقا می‌توانند توافق کنند که خانم همه مهریه خود را ببخشد، همه مهریه خود را دریافت کند و بخشی از آن را بخشیده و قسمت دیگر را دریافت کند.
برای بخشش مهریه در طلاق توافقی خانم و آقا می‌توانند در وکالت‌نامه‌ای که به وکیل خود می‌دهند مشخص کنند که وکیل از سمت خانم اختیار دارد مهریه را ببخشد یا دریافت کند و دیگر نیاز به حضور خانم در دفتر ثبت اسناد رسمی نیست. وکیل طلاق توافقی اگر از تجربه کافی برخوردار باشد میتواند برای بخشش مهریه در طلاق توافقی منفعت هر دو شخص را در نظر بگیرد.
انواع سند بخشش مهریه
به طور کلی در خصوص بخشش مهریه و تنظیم سند آن در دفاتر اسناد رسمی سه روش کلی وجود دارد. به بیان بهتر بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی در قالب سه سند زیر ممکن است تنظیم شود:
ابراء ذمه زوج :
در این حالت زن ذمه زوج را از پرداخت مهریه بری می‌کند که در اصطلاح حقوقی به آن ابراء گفته می‌شود.بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی در قالب ابراء سند بسیار مناسبی است اما این مشکل بزرگ را دارد که حتی پس از توافق دوباره زوجین مبنی بر پرداخت مجدد مهریه امکان رجوع وجود ندارد.
مصالحه:
بر اساس قانون مدنی عقد صلح یکی از عقود مهم می‌باشد که اصولا اشخاص با توسل و بهره جویی از قالب عقد صلح می‌توانند آثار حقوقی دلخواه خود را در صورتی که خلاف نظم و اخلاق حسنه نباشد بر آن بار کنند. بنابراین امکان بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی با استفاده از قالب عقد صلح نیز وجود دارد.
این عقد صلح امکان دارد به صورت صلح معوض واقع شود و در این صورت امکان رجوع زن از بخشش مهریه وجود ندارد. در هر حال بهره گیری از عقد صلح برای بخشش مهریه نیازمند توجه و دقت نظر لازم است که دفاتر اسناد رسمی می‌توانند در این خصوص شما را یاری کنند.
هبه مهریه:
هبه در اصطلاح به معنای بخشش و هدیه دادن است. زوجه میتواند برای بخشش مهریه خود از این سند بهره گیرد.امتیاز هبه مهریه آن است که تحت شرایطی قابل رجوع می‌باشد.
بخشش مهریه در قالب بذل:
در این حالت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی با بذل تمام یا بخشی از مهریه همراه است. در این روش نیز زوجه پس از بخشش مهریه امکان رجوع ندارد اما در رویه قضایی دیده شده است که مراجع قضایی به ابطال این موارد نیز حکم داده اند.
باید توجه داشت که بهره گیری از هر یک از عقود و اسناد گفته شده در خصوص بخشش مهریه یا بذل مهریه آثار حقوقی خاص خود را خواهد داشت. یکی از آثار مهم این امر در بحث رجوع از بخشش مهریه توسط زوجه است که در برخی از موارد امکان و تحت شرایط خاصی امکان پذیر است.
اقرار به وصول مهریه
در بسیاری از موارد دیده شده است که زوجین برای بخشش مهریه نوشته ای را تنظیم می‌کنند و ضمن آن زوجه اقرار به وصول یا دریافت مهریه می‌کند. بهره گیری از این روش ممکن است بعدها شما را با مشکلات متعددی مواجه کند زیرا طبق قانون ادعای پس از انکار مسموع نیست لذا اگر زوجه پس از تنظیم سند اقرارنامه مدعی عدم پرداخت مهریه شود از او پذیرفته نخواهد شد مگر آن که اثبات نماید که اقرار او صحیح نبوده که چنین امری پروسه بسیار طولانی خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد می‌شود تا از سایر قالب‌های بخشش مهریه مانند ابراء مهریه بهره گیرید.
مدارک لازم برای بخشش مهریه
همانطور که بیان شد تنظیم سند بخشش مهریه هم در قالب سند عادی امکان پذیر است و هم در قالب سند رسمی. اما بیان شد که تنظیم سند رسمی بخشش مهریه مزایای خاص خود را از حیث بعد اثباتی آن خواهد داشت. جهت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی لازم است تا زن رضایت کامل خود را مبنی بر بخشش مهریه ابراز کند.
توجه به اهلیت زوجین به خصوص زوجه در بخشش مهریه اهمیت خاصی دارد. جهت بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی لازم است تا زوجین مدارکی چون عقدنامه یا سند ازدواج، شناسنامه و کارت ملی زن و شوهر، مدارک زوج در صورتی که بخشش مهریه در دفترخانه همراه با اعطای وکالت در طلاق به زوجه یا حق مالی دیگری باشد، لازم است.
در مواردی که بخشش مهریه در قالب تنظیم سند اقرارنامه وصول مهریه باشد، لازم است تا حتما از دفتر ازدواج استعلام گرفته شود. این استعلام به این جهت است که بدانیم جهت وصول مهریه اجراییه ای صادر نشده باشد زیرا اگر اجراییه صادر شده باشد به آن نیم عشر اجرایی تعلق می‌گیرد اما برای تنظیم سند ابراء نیازی به اخذ استعلام نیست.
در خصوص حضور شاهد در دفترخانه باید توجه داشت که حضور شاهد بستگی به نظر سردفتر اسناد رسمی دارد. با توجه به آن که ممکن است در احراز قصد زوجه و هویت او و… شک کند ممکن است تا به وسیله معرف این شک و شبهه برطرف شود که در این حالت اکثرا پدر و بستگان زوجه را تقاضا می‌کند.
البته همه این موارد نیاز به بررسی سردفتر دارد و با توجه به تحصیلات و خصوصیات زوجه ممکن است حضور معرف را لازم نداند. در این موارد معمولا سردفتر با زوجین مصاحبه حضوری خواهد داشت و پس از آن در خصوص لزوم حضور یا عدم حضور معرف اتخاذ تصمیم می‌کند.
پس از بخشش مهریه لازم است تا نامه ای از دفتر اسناد رسمی به دفترخانه ازدواج و طلاقی که عقد نکاح در آن منعقد شده است ارسال شود تا موضوع بخشش مهریه در بخش ملاحظات آن ثبت شود.
رجوع از بخشش مهریه
پس از بخشش مهریه بسیار شایع و رایج است که زوجه از این کار پشیمان شود و بخواهد از بخشش مهریه رجوع کند. رجوع از بخشش مهریه تابع آثار و احکام حقوقی خاص خود است. چنانچه سند بخشش مهریه، سند ابراء باشد، دیگر امکان رجوع از بخشش مهریه وجود ندارد و خانم تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند مهریه اش را وصول کند.البته در موارد استثنایی مانند اثبات عدم اهلیت زن، سند بخشش مهریه باطل خواهد بود.
در مواردی که در بخشش مهریه از سند هبه یا صلح بهره گرفته می‌شود، در صورتی که این هبه یا صلح معوض باشد تا زمانی که عوض به خانم داده نشده است امکان رجوع از بخشش مهریه وجود خواهد داشت. در موارد طلاق توافقی که اصولا طلاق با بذل بخشی از مهریه صورت می‌گیرد با رجوع زن در مدت عده به مهریه خود رجوع می‌کند و طلاق به طلاق رجعی تبدیل می‌شود.
آیا زن بعد از بخشیدن مهریه می تواند آن را مطالبه کند؟
طبق قانون برخی اوقات زن میتواند مهریه بخشیده شده را پس گیرد. در مورد بخشش مهریه چند مورد وجود دارد:
برائت ذمه شوهر
خُلع و مُبارات دو نوع طلاق توافقی در فقه اسلامی است که در آن زن در ازای مالی به مرد، از او طلاق می‌گیرد.
بخشش مهریه در طلاق خلع و مبارات
این طلاق مربوط به حالتی است که زن از شوهرش تنفر دارد و می‌خواهد با پرداخت پول از این زندگی خود را برهاند. در این مورد زن فقط تا پایان مدت عده حق رجوع از مهریه را دارد.
بخشش مهریه به موجب عقد صلح
عقد صلح در معنای حقوقی یعنی تراضی، تسالم و توافق بر امری مانند تملیک عین، منفعت، اسقاط دین و یا حق. عقد صلح در بیشتر مواقع به منظور پیشگیری از ادامه اختلاف یا آن استفاده می‌شود. در صورتی که مهریه در قالب عقد صلح بخشیده شده باشد، به هیچ‌وجه امکان رجوع از بخشش برای آن وجود ندارد.
بخشش مهریه در دفترخانه
زمانی که زن، چه در دفترخانه اسناد رسمی و چه در نوشته‌ای عادی مهریه خود را ببخشد، به اصطلاح حقوقی هبه کرده است. در این حالت دو نظر وجود دارد: عده‌ای از مراجع معتقدند زوجه میتواند به آنچه بخشیده رجوع کند. در مقابل عده‌ای دیگر با استناد ماده ۸۰۶ قانون مدنی معتقدند هرگاه دائن طلب خود را به مدیون ببخشد حق رجوع ندارد.
مهریه غیر قابل رجوع
زمانی که خانم مهریه خود را به آقا ابرا می‌کند دیگر تحت هیچ شرایطی نمی‌تواند به مهریه خود رجوع کند.
وقتی در سند ازدواج خانم قید کند مهریه را به آقا ابرا کند یا مهریه را بری از ذمه آقا کند دیگر تحت هیچ شرایطی حق رجوع را ندارد.
بخشش مهریه بدون شاهد
خانم برای بخشیدن مهریه خود به رضایت پدر خود نیاز دارد و در صورتی که پدر ایشان در قید حیات نباشد یا به هر دلیلی مفقود الاثر باشد باید با رضایت برادر خود این کار را انجام دهد. برای بخشش مهریه نیاز به شاهد دیگری غیر از پدر یا برادر خانم نیست و بخشیدن مهریه بدون شاهد امکانپذیر است..
بخشش مهریه بدون اجازه پدر
بهتر است بدانید هیچ قانونی مبنی بر رضایت پدر برای بخشش مهریه وجود ندارد، ولی بنا بر دلایلی دفاتر ثبت اسناد بخشش مهریه بدون اجازه پدر را انجام نمی‌دهند. با تصور این که خانم‌ها ممکن است احساسی با این موضوع برخورد کنند و قلبا برای انجام این کار راضی نباشند و تحت فشار شرایط پیش آمده این کار را انجام دهند و بعدا پشیمان شوند، رضایت پدر ضروری است.
بخشیدن مهریه قبل از طلاق
معمولا عموم مردم اطلاعات درستی درباره موضوعات مربوط به اجرا گذاشتن مهریه ندارند. برای مثال فکر می‌کنند تا زمانی که قصد طلاق ندارند نمی‌توانند مهریه خود را ببخشند یا دریافت کنند. بهتر است بدانید که از زمان جاری شدن صیغه عقد خانم اختیار مهریه خود را دارد و در هر زمان میتواند مهریه خود را ببخشد.
بخشش مهریه در ازای گرفتن حضانت فرزند
خانم و آقایی که قصد طلاق به هر نوعی را دارند باید تکلیف موضوعاتی مانند مهریه، نفقه، حضانت فرزند و استرداد جهیزیه را مشخص کنند. اگر توافقی سر موضوعات گفته شده داشته باشند، دادگاه به این توافقات احترام می‌گذارد. اگر توافقی سر موضوعات نداشته باشند، دادگاه قوانینی برای هر کدام از موارد گفته شده در نظر گرفته است. اگر خانم و آقا در زمان طلاق توافق کنند که خانم مهریه خود را ببخشد و در ازای آن حضانت فرزند مشترک خود را بگیرد، دادگاه بر اساس این توافق طلاق را پیش می‌برد.
مهریه بعد از فوت شوهر
تصور غلطی درباره ین موضوع وجود دارد که اگر آقا فوت کند دیگر همسرش نمی‌تواند مهریه خود را دریافت کند یا بعد فوت شوهر خانم میتواند مهریه را از خانواده آقا مطالبه کند. زمانی که آقا فوت می‌کند، اگر مال و اموالی از خود به جا گذاشته باشد خانم میتواند به میزان مهریه خود اموال را مطالبه کند. اگر آقا اموالی نداشته باشد خانم نمی‌تواند مهریه خود را مطالبه کند. اگر پدر آقا یا فرد دیگری در زمان عقد ضمانتی برای پرداخت مهریه خانم داده باشد، بعد از فوت آقا، خانم می‌توان مهریه را از پدر یا فرد دیگر مطالبه کند. در غیر این صورت امکان انجام این کار وجود ندارد.
مهریه بعد از فوت زن
همان طوری که در عناوین قبلی توضیح دادیم مهریه حق خانم است و در هر زمان میتواند نسبت به مطالبه آن اقدام کند. زمانی که خانم فوت می‌شود مهریه از آقا سلب نمی‌شود و وراث خانم می‌توانند نسبت به مهریه خانم فوت شده اقدام کنند. فقط از آنجایی که آقا خود جز وراث همسرش است سهم ایشان از مهریه کسر می‌شود. بهتر است توجه داشته باشید که مهریه در انحصار وراثت زمانی اتفاق می‌افتد که خانم مهریه خود را نبخشیده یا دریافت نکرده باشد. طبق قوانین اگر خانم دوشیزه باشد مهریه ایشان نصف حساب می‌شود.
بخشیدن مهریه در عقد موقت
یکی از مهم ترین ارکان در عقد موقت تعیین مهریه است. در عقد موقت هم مانند عقد دائم خانم میتواند مهریه خود را دریافت یا بذل کند. برای دریافت آن اگر صیغه عقدشان در دفتر ثبت اسناد رسمی ثبت شده باشد باید از اداره اجرای ثبت اقدام کنند. اگر در دفاتر ثبت اسناد رسمی ثبت نشده باشد باید ابتدا در دادگاه عقد موقت را ثابت کنند. بخشش مهریه در عقد موقت هم در دفتر ثبت اسناد رسمی صورت می‌گیرد.. بخشیدن مهریه دختر باکره برای پایان دادن به زندگی، از نظر قانون امکانپذیر است چراکه در عقد، چنانچه ارتباطی صورت نگرفته باشد، به خانم نیمی از مهریه تعلق خواهد گرفت.